برده‌داری در بندگی بودن اختیاری و یا غیر اختیاری یک شخص در دست شخص دیگر است. نظام برده‌داری در مرحله تلاشی کمون اولیه و بر شالودهٔ ازدیاد عدم تساوی اقتصادی که خود ثمره پیدایش مالکیت فردی بود، شکل گرفت. دولت برای نخستین بار در دوران بردگی پدید می‌شود.
بردگی نخست در مصر باستان، در بابل، در آشور و در چین و هندوستان پدید گشت ولی در یونان و روم باستان به شکل کلاسیک خود تکامل حاصل کرد. در شرق و از آن جمله در ایران باستان بردگی بیشتر خصلت پدر شاهی و خانوادگی داشت. دو طبقه اصلی این صورت بندی اجتماعی - اقتصادی بردگان و برده داران بودند. طبقات میانه نظیر خرده‌مالکان و پیشه‌وران و عناصر وازده و بدون طبقه که از مالکین کوچک ورشکسته ولی غیر برده تشکیل می‌شدند نیز وجود داشتند.
شالوده مناسبات تولیدی در این دوران عبارتست از مالکیت برده دار بر وسائل تولید و بر برده. برده به عنوان شیء قابل خرید و فروش بود و برده دار صاحب جان برده نیز بود. برده داران به اقشار مختلف نظیر مالکان بزرگ زمین، صاحبان کارگاه‌ها و سوداگران می‌گفتند. در شرایط کار عده عظیم بردگان وارزانی بی نهایت آنها، علی‌رغم وسائل بسیار ابتدایی، اضافه محصولی به دست می‌آمد که خود امکان نسبتاً بیشتری (نسبت به کمون اولیه) برای رشد وسائل تولید و پیدایش علوم و هنر فراهم می‌ساخت. ولی پس از رشد معین که خود قرن‌ها به طول انجامید نیروهای تولیدی دیگر در چارچوب روابط تولیدی بردگی نمی‌توانست تکامل یابد. بر اثر تشدید تضادهای طبقاتی که قیام‌های بزرگ بردگان نمونه آنست شالوده برده داری متزلزل شد. به جای دوران برده داری صورت بندی اجتماعی اقتصادی دیگر که آن هم بر شالوده استثمار و استعمار بود دوران فئودالیسم - مستقر شد که به نوبه خود و به نسبت دوران قبل مترقی تر بود و میدان وسیع تری برای رشد نیروهای تولیدی پدیدار شد. اگر چه صورت بندی اجتماعی - اقتصادی بردگی به مثابه یک مرحله تاریخی تکامل اجتماعی از بین رفت ولی وجود برده به شکل‌های مختلف در دوران فئودالیسم حتی تا زمان ما نیز باقی ماند. مثلاً تا یکصد سال پیش در ایالات متحده آمریکا و یا در برخی سرزمین‌های مستعمره تا قرن بیستم.
تبیین برده‌داری
ماسای‌های آفریقای شرقی به اسیران خود امان نمی‌دهند . علت آنچنان که راتزل می‌گوید این است که این قوم گله دار هیچ امکان فنی استفاده از کار برده‌وار را ندارند . اما در همسایگی شان واکامباها که کشاورز هستند قادر به استفاده از کار برده‌وارند و بنابراین از کشتن اسرای شان چشم می‌پوشند و آنها را به بردگی می‌گمارند . پس ظهور برده داری مستلزم رسیدن به درجه ی معینی از تکامل نیروهای اجتماعی است و درجه‌ای که به بهره کشی از کار برده اجازه می‌دهد . برده داری یک رابطهٔ تولیدی است که ظهور آن بیانگر آغاز تقسیم جامعه به طبقات است، جامعه‌ای که تا آن هنگام تقسیمات دیگری را به جز تقسیم جنسیتی و سن نشناخته‌است . ۱
انواع برده داری
1-برده به عنوان دارایی: این نوع برده داری فرم اصلی برده داری است که بردگان به عنوان دارایی مالکانشان تلقی و خرید و فروش می شوند.
2-بیگاری کشیدن: در این نوع برده داری فردی نیروی کارش را به رایگان در برابر یک بدهی عرضه می کند. مدت زمان این نوع برده داری ممکن است مشخص نباشد و حتی کودکان به دلیل بدهی والدینشان به بردگی مجبور گردند. این نوع برده داری امروزه رایجترین شکل است.
3- نیروی کار اجباری: این نوع از برده داری زمانی رخ می دهد که فرد مجبور می گردد علارغم میلش تحت خشونت یا مجازات ارباب خود و با محدود گشتن آزادی های شخصی اش به کار بپردازد.
4- ازدواج اجباری: این نوع برده داری زمانی است که یک یا هر دو طرف مجبور به ازدواج علارغم میل خود می گردند. این شکل از برده داری هنوز در جنوب و شرق آسیا و آفریقا قابل مشاهده است.۲ شایان ذکر است که در بسیاری از انواع برده داری، بخصوص در برده داری نوع اول سوء استفاده ی جنسی از بردگان به اشکال گوناگون رایج است.
برده‌داری در ادیان
نوشتار اصلی: برده‌داری در ادیان
در عصر ادیان ابراهیمی و به‌ویژه در سه دین آخر یعنی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) برده‌داری وجود داشته‌است. یکی از اسامی خداوند رب است که در مقابل عبد یا بنده قرار دارد، دو نوع بندگی وجود دارد یکی بندگی برده‌ای برای صاحب خود و دیگری بندگی برای پروردگاری که در جایگاه ارباب آسمانی قرار دارد. در فارسی برای بردهٔ زن کنیز و برای برده مرد غلام اطلاق می‌شود، برده به مثابه کالایی که حقوق انسانی ندارد قابل خرید و فروش است، یک ارباب می‌تواند کنیز خود را در اختیار مرد دیگری بگذارد تا آن مرد از وی کام جنسی برگیرد، بردگانی که از اربابان زمینی خود می‌گریزند همواره در احادیث از قول محمد مطرود هستند. مسلمانان به استناد صریح آیه ۲۴ سوره نساء و آیات دیگر قرآن در جنگ با کفار حق و اجازه آن را از الله دارند که زنان کفار را به اسارت و به بردگی (کنیزی) برگیرند.
نگاه اجمالی به آیات قرآن نیز این امر را روشن می سازد.پیامبر اسلام نیز با عمل به این آیه قرآنی در جنگها و غزوات (جنگهایی که خود پیامبر در آنها شرکت داشتند) زنانی را به کنیزی و همسری در اختیار گرفت. ریحانه دختر عمرو بن جنانه از طایفه بنی عمرو بن قریظه یکی از آن زنان محمد بود که در جنگ با بنی قریظه شوهر، برادر و پدر خود را مسلمانان کشت و او را برای همسری در اختیار گرفت.۳
محمد بن سعد بن منیع که یکی از قدیمی ترین مورخین اسلامی است در این رابطه در کتاب طبقات خود چنین می نویسد:
«رسول خدا(ص) ریحانه دختر زید بن عمرو بن حنافة را فرمود. او را همسری بود که ریحانه را گرامی می داشت و به او محبت می ورزید، ریحانه که زیبا بود می گفت: "پس از کشتن او دیگر شوهر نخواهم کرد" خود ریحانه می گوید: "...چون رسول خدا از غنایم حق برگزیدن چیزی را داشتند دستور دادند از میان اسیران مرا کنار نهادند و پیامبر مرا به خانۀ ام منذر دختر قیس فرستاد، چند روزی آنجا بودم... آن حضرت نزد من آمدند و من از ایشان سخت آزرم کردم، مرا فراخواندند و برابر خود نشاندند و فرمودند رسول خدا تو را برای خود بر می گزیند و به همسری خویش برگزید"... ریحانه تا بازگشت پیامبر از حجة الوداع در محضر ایشان بود و در آن هنگام درگذشت... ازدواج ایشان در محرم سال ششم هجرت بود...»۴ صفیه دختر حیی بن اخطب زن کنان ابن ربیع نیز از دیگر زنان پیامبر اسلام بود که در غزوه خیبر به غنیمت مسلمانان درآمده بود.۵۶
صفیه پس از جنگ به ازدواج پیامبر درآمد
این افرادی که پس از جنگ به ازدواج پیامبر در می آمدند به دلیل اینکه شوهر و بردار و پدر آنان به خاطر جنگ با اسلام کشته شده بودند بیوه و تنها بودند به همین دلیل هم پیامبر اسلام آنان را به ازدواج خود در می آورد ۷
آمار برده‌داری
با توجه به شاخص برده‌داری جهانی که توسط بنیاد "Walk Free" در ۱۶۲ کشور مورد بررسی قرار گرفته است، گزارش شده که حدود ۳۰ میلیون نفر در سراسر جهان به عنوان برده زندگی می‌کنند. تقریباً نیمی از افراد برده، درهند قرار دارند. عمل برده‌داری سالانه ۳۲ میلیارد دلار سود برای افرادی که مخالف آزادی دیگران هستند، دار
تبیین برده‌داری
ماسای‌های آفریقای شرقی به اسیران خود امان نمی‌دهند . علت آنچنان که راتزل می‌گوید این است که این قوم گله دار هیچ امکان فنی استفاده از کار برده‌وار را ندارند . اما در همسایگی شان واکامباها که کشاورز هستند قادر به استفاده از کار برده‌وارند و بنابراین از کشتن اسرای شان چشم می‌پوشند و آنها را به بردگی می‌گمارند . پس ظهور برده داری مستلزم رسیدن به درجه ی معینی از تکامل نیروهای اجتماعی است و درجه‌ای که به بهره کشی از کار برده اجازه می‌دهد . برده داری یک رابطهٔ تولیدی است که ظهور آن بیانگر آغاز تقسیم جامعه به طبقات است، جامعه‌ای که تا آن هنگام تقسیمات دیگری را به جز تقسیم جنسیتی و سن نشناخته‌است . ۱
انواع برده داری
1-برده به عنوان دارایی: این نوع برده داری فرم اصلی برده داری است که بردگان به عنوان دارایی مالکانشان تلقی و خرید و فروش می شوند.
2-بیگاری کشیدن: در این نوع برده داری فردی نیروی کارش را به رایگان در برابر یک بدهی عرضه می کند. مدت زمان این نوع برده داری ممکن است مشخص نباشد و حتی کودکان به دلیل بدهی والدینشان به بردگی مجبور گردند. این نوع برده داری امروزه رایجترین شکل است.
3- نیروی کار اجباری: این نوع از برده داری زمانی رخ می دهد که فرد مجبور می گردد علارغم میلش تحت خشونت یا مجازات ارباب خود و با محدود گشتن آزادی های شخصی اش به کار بپردازد.
4- ازدواج اجباری: این نوع برده داری زمانی است که یک یا هر دو طرف مجبور به ازدواج علارغم میل خود می گردند. این شکل از برده داری هنوز در جنوب و شرق آسیا و آفریقا قابل مشاهده است.۲ شایان ذکر است که در بسیاری از انواع برده داری، بخصوص در برده داری نوع اول سوء استفاده ی جنسی از بردگان به اشکال گوناگون رایج است.
برده‌داری در ادیان
نوشتار اصلی: برده‌داری در ادیان
در عصر ادیان ابراهیمی و به‌ویژه در سه دین آخر یعنی (یهودیت، مسیحیت و اسلام) برده‌داری وجود داشته‌است. یکی از اسامی خداوند رب است که در مقابل عبد یا بنده قرار دارد، دو نوع بندگی وجود دارد یکی بندگی برده‌ای برای صاحب خود و دیگری بندگی برای پروردگاری که در جایگاه ارباب آسمانی قرار دارد. در فارسی برای بردهٔ زن کنیز و برای برده مرد غلام اطلاق می‌شود، برده به مثابه کالایی که حقوق انسانی ندارد قابل خرید و فروش است، یک ارباب می‌تواند کنیز خود را در اختیار مرد دیگری بگذارد تا آن مرد از وی کام جنسی برگیرد، بردگانی که از اربابان زمینی خود می‌گریزند همواره در احادیث از قول محمد مطرود هستند. مسلمانان به استناد صریح آیه ۲۴ سوره نساء و آیات دیگر قرآن در جنگ با کفار حق و اجازه آن را از الله دارند که زنان کفار را به اسارت و به بردگی (کنیزی) برگیرند.
نگاه اجمالی به آیات قرآن نیز این امر را روشن می سازد.پیامبر اسلام نیز با عمل به این آیه قرآنی در جنگها و غزوات (جنگهایی که خود پیامبر در آنها شرکت داشتند) زنانی را به کنیزی و همسری در اختیار گرفت. ریحانه دختر عمرو بن جنانه از طایفه بنی عمرو بن قریظه یکی از آن زنان محمد بود که در جنگ با بنی قریظه شوهر، برادر و پدر خود را مسلمانان کشت و او را برای همسری در اختیار گرفت.۳
محمد بن سعد بن منیع که یکی از قدیمی ترین مورخین اسلامی است در این رابطه در کتاب طبقات خود چنین می نویسد:
«رسول خدا(ص) ریحانه دختر زید بن عمرو بن حنافة را فرمود. او را همسری بود که ریحانه را گرامی می داشت و به او محبت می ورزید، ریحانه که زیبا بود می گفت: "پس از کشتن او دیگر شوهر نخواهم کرد" خود ریحانه می گوید: "...چون رسول خدا از غنایم حق برگزیدن چیزی را داشتند دستور دادند از میان اسیران مرا کنار نهادند و پیامبر مرا به خانۀ ام منذر دختر قیس فرستاد، چند روزی آنجا بودم... آن حضرت نزد من آمدند و من از ایشان سخت آزرم کردم، مرا فراخواندند و برابر خود نشاندند و فرمودند رسول خدا تو را برای خود بر می گزیند و به همسری خویش برگزید"... ریحانه تا بازگشت پیامبر از حجة الوداع در محضر ایشان بود و در آن هنگام درگذشت... ازدواج ایشان در محرم سال ششم هجرت بود...»۴ صفیه دختر حیی بن اخطب زن کنان ابن ربیع نیز از دیگر زنان پیامبر اسلام بود که در غزوه خیبر به غنیمت مسلمانان درآمده بود.۵۶
صفیه پس از جنگ به ازدواج پیامبر درآمد
این افرادی که پس از جنگ به ازدواج پیامبر در می آمدند به دلیل اینکه شوهر و بردار و پدر آنان به خاطر جنگ با اسلام کشته شده بودند بیوه و تنها بودند به همین دلیل هم پیامبر اسلام آنان را به ازدواج خود در می آورد ۷
آمار برده‌داری
با توجه به شاخص برده‌داری جهانی که توسط بنیاد "Walk Free" در ۱۶۲ کشور مورد بررسی قرار گرفته است، گزارش شده که حدود ۳۰ میلیون نفر در سراسر جهان به عنوان برده زندگی می‌کنند. تقریباً نیمی از افراد برده، درهند قرار دارند. عمل برده‌داری سالانه ۳۲ میلیارد دلار سود برای افرادی که مخالف آزادی دیگران هستند، دار